خلافت بلافصل امير مؤمنان على (عليه السلام) در غدیر خم

خلافت بلافصل امير مؤمنان على (عليه السلام) در غدیر خم

فرا رسيدن عيد غدير را به همه مسلمانان جهان مخصوصاً شيعيان على ابن ابيطالب (عليه السلام) تبريك عرض نموده، از خداوند متعال خواهانيم همه ما را از پيروان آن پيشواى الهى و وصى و خليفه بلافصل رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) قرار داده، توفيق تشيّع راستين را نصيب ما فرمايد.

به همين مناسبت مقاله اى در زمینه  تقديم حضورتان مى شود در ادامه این مطلب با ما در آکاپرشین همراه باشید:

1 ـ غدير

«يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ»

اى پيامبر به مردم برسان آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده، و اگر نرسانى رسالت او را تبليغ نكرده اى و خداوند تو را از مردم حفظ خواهد كرد.

اين موضوع چيست كه با تمام رسالت با آن عظمت و سنگينى در يك رديف قرار گرفته است، كه اگر پيامبر آن را تبليغ نكند رسالت را تبليغ نكرده است؟

مگر نه اين است كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) وحى الهى را از روز نزول آن يعنى بيست و سه سال قبل از اين سال تا به امروز به مردم ابلاغ مى فرمود، و مگر نه آنكه در اين راه زحماتى را تحمل نمود كه هيچ پيغمبرى قبل از آن حضرت تحمل نکرده بود؟

سؤال ديگر آنكه آيا در تبليغ اين امر آنقدر خطر و ترس بر جان مقدس پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) وجود دارد كه در تبليغ كل رسالت با همه عظمتش نيست، تا آنكه خداوند وعده حفظ و عصمت مى دهد؟ و چه كسانى هستند كه جان رسول اكرم را در آن روز تهديد مى كنند در حالى كه آن حضرت در مكه بين اصحاب خويش است؟

آنچه مسلم است در تاريخ واقعه مهمى در سال حجة الوداع بعد از نزول اين آيه مباركه اتفاق نيفتاده است كه پيامبر مأمور به تبليغ آن باشد غير از آنچه آن بزرگوار در هيجدهم ذى الحجه در آن سال انجام داد، و آن واقعه نصب اميرالمؤمنين على بن ابيطالب (عليه السلام) به ولايت و امامت بود، كه بعد از آن آيه مباركه إكمال دين و اتمام نعمت نازل شد كه:

«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ اْلإِسْلامَ دِيناً»

 امروز دين شما را كامل كردم و نعمت خويش بر شما تمام گردانيدم، و راضى شدم اسلام دين شما باشد.

روزى كه پروردگار متعال از اكمال دين و اتمام نعمت خبر داد روز عید غدیر بود ، و به اين دين كامل براى مسلمانان راضى شد، روزى كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) اميرالمؤمين على بن ابيطالب (عليه السلام) را به عنوان ولىّ بعد از خود بر مسلمانان در امور دين و دنيا نصب فرمود. از همان روز «غدير» در وجدان مسلمانان جايگاهى قلبی عمیق پيدا كرد  و جز ارکاناعتقاداتی آنان شد، و جايگاهى خاص در تاريخ و تمدن اسلامى يافت، و مسير عده اى از مسلمانان عالم را همچون سراجی روشن كرد.

روز غدير بزرگترين اجتماع مسلمانان در روى زمين بود، زيرا محّل جدا شدن قافله هايى بود كه از حجة الوداع با پيامبر خويش برمى گشتند، مسلمان پس از آن كه مراسم حج را در جوار حضرت محمد به جاى آوردند پيامبر گرامى اسلام را تا بيرون مكه بدرقه نمودند، آن حضرت همه را قبل از آنكه به سرزمین های خودشان بروند در آنجا جمع نمود، و در بين انبوه جمعيت سخن گفت، در اين سخنرانى آن حضرت چيزى را ابلاغ كرد كه اگر نكرده بود به فرموده قرآن رسالت را نرسانيده بود، و استمرار و بقاى اسلام تأمين نمى شد:

مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ، فَهذا عَلِىٌّ مَوْلاهُ

هر کس من مولای اویم پس علی مولای اوست

اين ابلاغ عبارت از ولايت امير مؤمنان على (عليه السلام) بود، اين را بايد دانست كه غدير يك واقعه زودگذر و يا شعله اى كه فراگيرد و سپس فرو ميرد، و يا خورشيدى كه طلوع كند و سپس به غروب گرايد، و يا برقى برجهد كه پس از آن ظلمت حاكم شود، نبود، بلكه غدير نور افشانى بر زندگى انسانيّت و ادامه طلوع اسلام بود كه صبح و ظهر و عصر و شب ندارد، بلكه نورى است بادوام و مستدام.

تأكيدات پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) در اين روز مبارك سهم بزرگى در بقاى نام و رسالت غدير دارد، زيرا آن حضرت تمام تهديدها را رو در رو ايستاد، همان تهديداتى كه خداوند وعده حفظ از آنها را به او داده بود، و زحمت ايستادن و ايراد خطابه در آن روز گرم وطاقت فرسا را تحمل كرد، و تاج ولايت بر فرق مبارك اميرالمومنين على (عليه السلام) گذاشت، و از تمام حاضران براى آن حضرت بيعت گرفت و حجت را بر همگان تمام كرد.

2ـ حديث غدير

الف: احمد حنبل كه يكى از أئمه اهل سنت است در مسند جلد 4 صفحه 218 حديث را چنين آورده است:
براء بن عازب گفت: ما با پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله) در سفر بوديم، در غدير خم فرود آمده و منزل كرديم، نداى نماز جماعت سر داده شد، براى پيامبر (صلى الله عليه وآله) زير دو درخت كه آنجا بود فرشى گستردند، آن حضرت نماز ظهر را خواند، سپس دست على را گرفت و خطاب به مردم چنين فرمود: آيا نمى دانيد كه من أولى بر مؤمنان از خود آنها هستم، گفتند: چرا يا رسول الله. فرمود: آيا نمى دانيد كه من أولى بر هر مؤمنى هستم از خود او؟ گفتند: مى دانيم، سپس دست على عليه السلام را گرفت و فرمود:

«مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ »

يعنى هر كس كه من بر او ولايت دارم على بر او ولايت دارد، خداوند دوست بدار هر كه او را دوست دارد، و دشمن بدار هر كه او را دشمن دارد.

براء مى گويد: سپس عمر آن حضرت را ملاقات كرد و گفت:

د:در مناقب از عمر حديث را نقل كرده و در آخر آن كلام پيامبر را نقل كرده كه فرمود:

وَ بِهَذَا اَلْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : مَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اُنْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اُخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.

يارى كن كسى كه او را يارى كند، و دوست بدار كسى كه او را دوست دارد، و دشمن بدار دشمن او را.

ج:حاكم در كتاب مستدرك جلد 3 صفحه 109 از زيد بن ارقم روايت كرده كه گفت: زمانى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله) از حجة الوداع برگشت و در غدير خم منزل فرمود، زير سايه درختان مردم را جمع كرده و چنين فرمود:

گويا كه مرا خوانده اند و بايد از دنيا بروم: همانا من در بين شما دو چيز گرانبها به يادگار مى گذارم كه يكى از ديگرى بزرگ تراست. اول كتاب خدا، دوم عترت و اهل بيتم، به هوش باشيد كه پس از من چگونه با آنها رفتار خواهيد كرد، زيرا آنان هرگز از يكديگر جدا نخواهند شد تا آنكه كنار حوض كوثر بر من وارد شوند، سپس فرمود: خدا سرپرست من، و من سرپرست هر مؤمنى هستم، و سپس دست على (عليه السلام) را گرفت و فرمود: «هر كس من مولاى او هستم على ولى اوست، خداوندا دوست بدار هر كه او را دوست دارد، و دشمن بدار دشمن او را.»

3ـ شأن نزول آيه تبليغ، و آيه اكمال دين

« اَلْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً »

          الف :سيوطى در تفسير «الدرالمنشور» در تفسير آيه سوم سوره مائده از ابن مردويه و ابن عساكر نقل كرده كه آن دو از أبى سعيد خُدرى روايت كرده اند كه گفت: زمانى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله) در روز غدير على (عليه السلام) را به امامت و ولايت نصب فرمود، جبرئيل امين نازل شد و اين آيه مباركه را آورد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ …»
          ب :خطيب بغدادى در كتاب تاريخ بغداد جلد 8 صفحه 290 به سند خود از ابو هريره روايت كرده كه گفته است: كسى كه روز هيجدهم ماه ذى الحجه را روزه بدارد، خداوند براى او ثواب شصت ماه روزه را مى نويسد، و اين روز غدير خمّ است. هنگامى كه پيامبر (صلى الله عليه وآله) دست اميرالمؤمنين (عليه السلام) را گرفت و گفت: آيا من سرپرست و ولى مؤمنان نيستم؟ مردم گفتند: چرا يا رسول الله ، سپس حضرت فرمود: هر كس من سرپرست و مولاى اويم على نيز سرپرست و مولاى اوست ، سپس خداوند متعال آيه مباركه «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ» را نازل فرمود.
         ج :آيه تبليغ «يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» و احدى در أسباب النزول صفحه 150 ، و فخر رازى در تفسير كبيرش در ذيل همين آيه داستان غدير خم و نصب اميرالمؤمنين (عليه السلام) را به امامت و ولايت نقل كرده اند.
و نيز روايت كرده است از ابن مردويه و خطيب و ابن عساكر از ابى هريره كه گفت: وقتى روز غدير خم شد كه همان روز هيجدهم ذى الحجه است پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمود: «من كنت مولاه فعلى مولاه» سپس خداوند آيه فوق را بر آن حضرت نازل فرمود.

4ـ سند حديث غدير

اما سند حديث در اعلى مرتبه از صحت و قوت است، زيرا حديثى است متواتر كه بزرگان و اجلاّء صحابه آن را روايت كرده اند، كه مى توان ازاين اشخاص نام برد. حضرت على (عليه السلام) ، عمار، عمر، سعد، طلحه، زيد بن ارقم، براء بن عازب، أبو ايّوب انصارى، بريده اسلمى، ابو سعيد خُدرى، ابوهريره، انس بن مالك، حذيفة بن أسيد، جابر بن عبدالله انصارى، جابر بن سمرة، ابن عباس، ابن عمر، عامر بن ليلى، قيس بن ثابت و هاشم بن عتبه و صدها نفر ديگر.

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ اَلْحُسَيْنِ بْنِ يُوسُفَ اَلْبَغْدَادِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عَنْبَسَةَ مَوْلَى اَلرَّشِيدِ قَالَ حَدَّثَنَا دَارِمُ بْنُ قَبِيصَةَ قَالَ حَدَّثَنَا نُعَيْمُ بْنُ سَالِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَنَسَ بْنَ مَالِكٍ يَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ يَقُولُ يَوْمَ غَدِيرِ خُمٍّ وَ هُوَ آخِذٌ بِيَدِ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلاَمُ أَ لَسْتُ أَوْلىٰ بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ قَالُوا بَلَى قَالَ فَمَنْ كُنْتُ مَوْلاَهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلاَهُ اَللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاَهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ اُنْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اُخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ .

و قندوزى در ينابيع المودة در باب چهارم گفته است: در مناقب محمد بن جرير طبرى صاحب تاريخ معروف طبرى روايت غدير خم را از هفتاد و پنج طريق نقل كرده و در اين باب كتاب مستقلى نگاشته و نام آن را كتاب «الولاية» گذاشته است، سپس گفته است: ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد بن عقده نيز كتابى مستقل نگاشته و آن را كتاب «الموالاة» ناميده است، و در اين كتاب از يكصد و پنج طريق روايت را نقل كرده است.

سپس مى نويسد: امام الحرمين استاد ابى حامد غزالى تعجب مى كرد و مى گفت: در بغداد يك جلد كتاب در دست فرد صحافى ديدم كه روايات غدير خم در آن بود و روى آن نوشته شده بود: مجلّد بيست و هشتم از طريق حديث «من كنت مولاه فعلى مولاه» و بدنبال آن جلد بيست و نهم خواهد آمد.

آنچه نوشتيم مقدار كمى از نوشته هاى فراوانى است كه درباره سند غدير از اهل سنت نقل شده و در اينجا آورديم و به همين اكتفا مى كنيم.

5ـ دلالت حديث غدير

و اما دلالت حدث غدير بر انتصاب امير مؤمنان از طرف خداوند به وسيله پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) جهت خلافت و امامت بدون هيچ شبهه اى براى همه مشخص است، و خداوند و پيامبر او بر مردم حجت خود را تمام كردند، توضيح مطلب آنكه لفظ مولى در لغت داراى معانى متعددى است كه از آن جمله است: مالك، بنده، آزاد كننده، دوستدار، همسايه، هم قسم و هم پيمان، قبيله، كمك كار، دوست و امثال اين معانى.

از كاملترين اين معانى بلكه مشهورترين و ظاهرترين اين معانى معنايى است كه أولويت شخصى بر انسان را برساند، در لغت داراى معانى متعددى است كه از آن جمله است: مالك بنده، آزاد كننده، دوستدار، همسايه، هم قسم و هم پيمان، قبيله، كمك كار، دوست و امثال اين معانى.

اول: قول آن حضرت كه فرمود: آيا من اولى بر مؤمنان از خودشان نيستم؟ و بعد از آنكه اصحاب جواب مثبت دادند، فرمود: هر كس من مولاى او هستم على نيز مولاى اوست، و اين خود دليل واضحى است كه معنى كله مولى أولى به تصرف است از خود آنان، و در غير اين صورت فرمايش آن حضرت كه ابتداء از آنان اعتراف گرفت كه شخص رسول اكرم (صلى الله عليه وآله) اولى بر آنان است از خودشان لغو و بى فايده مى شود.

دوم: در بعض طرق روايت غدير آمده است كه: همانا خداوند سرپرست من، و من سرپرست مؤمنان و أولاى بر آنان از خودشان هستم، و هر كس كه من مولاى او هستم على مولاى اوست، كه حضرت كلمه «أولى بهم من انفسهم» را بيان و تفسير فرمايش قبلى خود كه فرمودند من مولاى مؤمنان هستم قرار داد.

سوم: تصريح آن حضرت در بعض نقل هاى حديث غدير به كلمه «أولى به من نفسه» كه از خود او بر خودش أولى هستم.

چهارم: اينكه پيامبر به مردم فرمودند: كه آخر عمر من است، و مسلّم است كه پيامبرى كه سالها زحمت كشيده و اذيت و آزار از مشركان ديده تا دين اسلام را در بين مردم رواج داده است مردم را بعد از خود بى سرپرست نمى گذارد، و جاى اين نگرانى آخر عمر آن حضرت است، و كسى كه از دنيا مى رود و در جمع زيادى قبل از مرگ خود صحبت مى كند اگر پيامبرى باشد كه بعد از او پيامبرى هم نخواهد آمد مهم ترين دل مشغولى او امت است كه بعد از او بدون رهبر و امام نمانند، امامى كه مردم پس از پيامبر (صلى الله عليه وآله) به او اقتدا كنند و دنبال هر صدايى نروند و زحمات آن وجود مقدس بدون نتيجه نماند، و پر واضح است ك در صدد بيان اينكه هر كه را من دوست دارم او را دوست بداريد و يا امثال اين معانى نيست.

پنجم: اينكه مجموعه كارهايى كه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) در اين روز مبارك انجام داد دلالت بر بزرگی كار مى كند، و اين كار نمى تواند چيزى غير از نصب امام و جانشين باشد، زيرا آن حضرت آخرين حج خويش را انجام داد، به مردم اعلام كرد كه به زودى از دنيا مى رود، در غدير خم كه محل تفرق حاجيان و كوچ به وطنشان بود ايستاد و گفت همه جمع شوند، زير سايه هاى درختان بزرگ منزل فرمود و گفت: آنجا را آب و جارو كنند، عمامه اى بر سر مولا اميرالمؤمنين (عليه السلام) گذاشت، سپس نماز خواند، و پس از نماز خطبه اى طولانى خواند، و بعد از آن دست على (عليه السلام) را بلند كرد و فرمود: «من كنت مولاه فعلى مولاه» و سپس آيه إكمال دين و اتمام نعمت نازل شد. با توجه به همه اين قرائن به خوبى معلوم است كه اين اجتماع عظيم در آن روز گرم براى چه بوده است.

ششم: تبريك عمر و ابوبكر به اميرالمؤمنين است كه بعد از انجام مراسم به آن حضرت گفتند: گوارا باد برتو اى پسر ابيطالب كه مولاى ما و مولاى هر مؤمن و مؤمنه شدى. كه اين تعبير يعنى تبريك مخصوص زمانى است كه شخص منصب و مقام جديدى پيدا كرده باشد. وگرنه چنانچه به معنى دوست و ياور و امثال آن بگيريم مسلم است كه اين صفات قبل از اين روز هم در امير مؤمنان (عليه السلام) موجود بود.

هفتم: انكار شخصى به نام حارث بن نعمان فهرى كه به پيامبر اعتراض كرد دليل بر مدعاى ما است.
داستان او از قرارى كه شبلنجى در كتاب نورالأبصار صفحه 71 ، و مناوى در فيض القدير جلد 6 صفحه 217 نقل كرده اند چنين است.

شخصى به نام حارث بن نعمان فهرى به پيامبر (صلى الله عليه وآله) اعتراض كرد و گفت: تو ما را به چنين و چنان امر كردى و ما پذيرفتيم، سپس به همه اينها راضى نشدى تا آنكه دست پسر عمويت را بالا برده و او را بر ما برترى دادى، اين اعتراض در مقابل نصب اميرالمؤمنين (عليه السلام) به امامت است كه حارث و امثال او آن را بر نتافتند و بر آن حضرت اعتراض كرد.
و زمانى كه پيامبر فرمود كه اين كار به فرمان خداوند كردم حارث چاره اى نديد جز آنكه بر خود نفرين كند، اين كار را كرد و خداوند او را در همانجا هلاك كرد.

و پر واضح است كه اگر مقصود پيامبر آن بود كه بگويد به على كمك كنيد، يا على را دوست داشته باشيد و امثال اينها، اينطور خشم حارث و امثال او به جوش نمى آمد.
به هر صورت روايت غدير سند محكم و حجت بالغه اى بر خلافت بلافصل امير مؤمنان على (عليه السلام) است.